सह्याद्री चौफेर | कुमार अमोल
मारेगाव : यशदा पुणे जिल्हा परिषद यवतमाळ व पंचायत राज प्रशिक्षण केंद्र पुसद यांचे सयुक्त विद्यमाने पंचायत समिती मारेगाव येथे पेसा ग्रामसभा कोष समितीच्या सदस्याचे राष्ट्रीय ग्राम स्वराज अभियान अंतर्गत दि.30 ते 31 जानेवारी ला दोन दिवसीय प्रशिक्षण आयोजित करण्यात आले होते.
पुरातन काळापासून भारतामध्ये आदिवासी समाजाचे वास्तव्य आहेत. म्हणूनच त्यांना आदिवासी म्हणजे मुलनिवासी ही संज्ञा प्राप्त झाली आहेत. या समाजाची भारतात स्वातंत्र्य राज्ये होती. हा समाज दुर दऱ्याखोऱ्यात रहात असल्याने या क्षेत्रात दळण वळण, शिक्षण, आरोग्य व इतर पायाभूत सुविधा निर्माण होऊ शकल्या नाहीत. त्यामुळे हा समाज या सुविधापासून वंचित राहिला. केंद्र शासनाने 73 वी घटनादुरुस्ती करून पंचायती राज संस्थाचे बळकटीकरण करण्याचा एक महत्वाकांक्षी निर्णय घेतला. त्यामुळे लोकसहभागातून अनुसूचित क्षेत्राचा विकास साधन्यांची एक संधी पेसा गावातील आदिवासिंना मिळाली आहे.
"पेसा" कायदा हा आदिवासिंच्या जीवनामध्ये खूप मोठा बदल घडवून आणू शकतो. हा कायदा आदिवासिंच्या जीवन शैलीशी निगडित आहे. तसेच आदिवासी समाज अजूनही सामूहिकरीत्या निर्णय घेत असल्याने ग्रामसभेच्या माध्यमातून तो गावाच्या विकासाचे निर्णय अधिक चांगल्या प्रकारे घेऊ शकतो.
1996 मध्ये पंचायत क्षेत्र विस्तार कायदा परित झाल्यानंतर याची अंमलबजावणी करण्यासाठी राज्य शासनाने या कायदयाचे नियम तयार केले असून ते दिनांक 4 मार्च 2014 रोजी प्रसिद्ध केले आहेत. तरीही अजून पर्यंत पाहिजे तसी कायद्याची अमंलबजावणी प्रशासनाकडून होताना दिसत नाहीत. मारेगाव तालुक्यात एकूण २५ पेसा ग्रामपंचायत आहेत. पेसा ग्रामपंचायत मध्ये पेसा कोष समिती ही महत्वाची समिती असून, त्या समितीला गावाच्या लोक संख्या नुसार मोठया प्रमाणात गाव विकासासाठी निधी येतात. पण बऱ्याच ग्रामपंचायतीने अजूनही पूर्ण निधी गाव विकासासाठी वापरल्याचे दिसून येत नाहीत. किंवा बऱ्याच पेसा ग्रामपंचायतीने त्या निधीचा खर्च केला असेल तर त्यांच्या पेसा कोष समितीलाही त्याची माहिती सुद्धा नसल्याचे अनेक पेसा कोष समितीच्या सदस्यांनी चर्चेत सांगितले आहेत.
मात्र,काही हुशार ग्रामसेवक व सरपंच यांनी फक्त चेकवर त्यांची सही घेण्यासाठीच त्या पेसा कोष समितीचा वापर केल्याचे बोलल्या जात आहेत. अजूनही त्या सदस्यांना त्यांच्या अधिकाराबाबत माहिती सुद्धा नसल्याचे चित्र तालुक्यातील पेसा कोष समितीच्या सदस्यामध्ये दिसत आहेत. करिता त्या पेसा कोष समितीच्या सदस्यांना त्यांच्या अधिकाराची माहिती मिळणे अत्यंत गरजेचे असल्याने राष्ट्रीय ग्राम स्वराज अभियान अंतर्गत मारेगाव येथे ग्रामसभा कोष समितीचे दोन दिवसीय प्रशिक्षण शिबीर घेण्यात आले. सदरहू प्रशिक्षणाचे उदघाटन मा. गटविकास अधिकारी गज्जलवार साहेब यांच्या हस्ते करण्यात आले. प्रशिक्षणाचे संचालन सुत्र संचालक पी. आर. टी. सी. चे निदेशक संजय राठोड यांनी केले.
या प्रशिक्षण कार्यक्रमामध्ये यशदा पुणे प्रविण्य प्रशिक्षक सुभाष पवार, मदन गेडाम, मारोती पाचभाई, संतोष आस्वले यांनी पंचायत क्षेत्रविस्तार कायदा 1996 यांचे ठळक वैशिष्ट्ये पूर्ण इतिहास,नियम 2014 पेसा क्षेत्रविस्तार कायद्यातील महत्वाच्या तरतुदी,ग्रामसभा त्याचे अधिकार अशा अनेक महत्वाचे व मोलाचे मार्गदर्शन केले. यामुळे आता पेसा कोष समितीच्या सदस्यांना त्यांच्या अधिकाराची बरीच माहिती मिळाल्याने उपस्थितानी आयोजकांचे मनस्वी आभार मानले. या प्रशिक्षण शिबिराचा दोनही दिवस एकूण 25 गावाच्या पेसा समितीने उपस्थित राहून लाभ घेतला.